Derk Jan Jonkhans

De leden van de familie Jonkhans zijn geen avonturiers. Net als de meeste mensen in Oost-Nederland. En misschien is dat overal wel het geval. In 1947 woonde 85% in Overijssel en Gelderland. Zestig jaar later was dat volgens de Nederlandse Familienamenbank niet veel veranderd. De gemeente waar de meesten woonden en nog steeds wonen is Hardenberg.

Ondanks dat de leden van de Jonkhans-stam zich niet ruim door ons land hebben verspreid, was de naam lange tijd bij bestuurlijk-Nederland erg bekend. Verantwoordelijk daarvoor was Derk Jan Jonkhans uit Radewijk. Overigens is de zin over avonturiers inmiddels wel aan herziening toe, want latere generaties kwamen onder meer in Suriname en Singapore terecht, zodat het woord ‘zijn’ beter vervangen kan worden door ‘waren’. Misschien is de verspreiding wel begonnen met Derk Jan zelf. Niet dat hij door heel Nederland verhuisde, maar wel door heel Nederland werkte.

Derk Jan Jonkhans is geboren op 30 juli 1924 in Radewijk, op het Erve Stubben (ook wel geschreven als Stobben). Een boerderij die al in de 16e eeuw werd genoemd. Het waren niet steeds leden van de Jonkhans-stam die boer op Stubben waren, want de eerste Jonkhans komt pas anderhalve eeuw geleden in beeld. Trouwen met weduwes, neven aannemen als pleegzoon wanneer een huwelijk kinderloos bleef, ongetrouwde ooms als bedrijfsleider aanstellen, er werd van alles gedaan om de boerderij aan opvolgers door te geven.

Het aanstellen van een bedrijfsleider zag je onder meer bij Gerrit Jan Jonkhans, de vader van Derk Jan. Hij had het namelijk zo druk met bestuurlijke zaken dat hij de hulp van zijn broer nodig had. Gerrit Jan was bijvoorbeeld jarenlang voorzitter van het waterschap Radewijk en Baalder, bestuurslid van zuivelfabriek Salland, lid van de raad van toezicht van de Boerenleenbank en raadslid van de gemeente Ambt Hardenberg.

In 1948 volgde Derk Jan zijn vader op. Niet alleen op de boerderij, maar ook als bestuurslid van onder meer de coöperatie en de zuivelfabriek. Toen vader Gert Jan in 1956 vanwege zijn leeftijd moest aftreden als bestuurslid van het waterschap Radewijk en Baalder, werd Derk Jan gevraagd zijn plaats in te nemen. Dat was geen verrassing, omdat hij al bestuurservaring had en bekend was met het werk van het waterschap. Wel verrassend was dat hem niet lang daarna de vraag werd gesteld, of hij voorzitter wilde worden van een nieuw waterschap. Overijssel telde op dat moment bijna 80 waterschappen. De versnippering gaf veel problemen, te vaak waren er overstromingen, zodat Gedeputeerde Staten ingrepen: de kleine waterschappen moesten fuseren om de landerijen beter te kunnen ontwateren.

En op die manier konden ze ook geen last meer van elkaar hebben. Een voorbeeld:
het Oude Veen, dat bij het waterschap Radewijk en Baalder hoorde, moest vanwege de ligging afwateren via Bruchterveld, maar het plaatselijk waterschap verzette zich daar met hand en tand tegen, zodat het Oude Veen bij een beetje natte zomer helemaal onder water stond.
Er werd besloten dat waterschap Radewijk en Baalder samen ging met De Meene, de Molengoot, het Bruchterveld en nog een stuk of vier waterschappen. Op 1 januari 1958 vormden zij samen het waterschap De Bovenvecht.

Jonkhans dacht een paar weken over het verzoek na. Het bestuurswerk trok hem, dat stond vast, maar het zou een tijdrovende zaak worden en het boerenwerk wilde hij niet opgeven. Bovendien had hij inmiddels kinderen, en die wilde hij niet de kans ontnemen het familiebedrijf voort te zetten. Toen het mogelijk bleek een medewerker voor het bedrijf aan te trekken wanneer hij inderdaad voorzitter zou worden, zei hij ‘ja’ tegen de kandidatuur. Derk Jan was niet de enige kandidaat, maar zijn bestuurservaring, kennis van de Duitse taal (er moest vaak met de buren over het afwateren van de Vecht worden overlegd) en visie op het werk wogen op tegen de kwaliteiten van de andere kandidaten. En tegen zijn leeftijd, want Jonkhans was met zijn 33 jaar veruit de jongste waterschapsvoorzitter van Nederland.

Hij is 33 jaar voorzitter geweest, tot 1 januari 1991, toen De Bovenvecht fuseerde met Het Ommerkanaal tot waterschap De Vechtlanden. In de beginjaren van zijn voorzitterschap heeft Jonkhans flink moeten werken om van al die kleine waterschappen een eenheid te maken en tegelijkertijd moest hij ervoor zorgen dat de Vecht niet meer elk jaar in het nieuws kwam, zelfs landelijk, omdat er weer eens dijken waren doorgebroken. Het gevecht tegen het water is uiteindelijk gelukt, doordat er na veel trekken en sleuren voldoende rijksgeld beschikbaar werd gesteld om dijken aan te leggen en de dijken die er al waren te verbeteren.

Dat werk voor Het Bovenvecht heeft hem niet belet nog andere functies op zich te nemen: bestuurslid van de Unie van Waterschappen, voorzitter van de Overijsselse Landbouw Maatschappij, bestuurslid van Cebeco, van de Waterleidingmaatschappij Overijssel, de Kamer van Koophandel en nog een handvol meer. Ook politiek was hij actief, voor de partij Gemeentebelangen, een lokale partij met voornamelijk liberale en katholieke stemmers en bestuurders. Vanaf 1966 als raadslid en vanaf 1972, na het plotselinge aftreden vanwege gezondheidsproblemen van CHU-wethouder Zandrie Valkman, zes jaar als wethouder.

Zijn werk als boer kon Jonkhans er eigenlijk niet bij doen. “Als je veel van huis bent dan lukt het je niet er een modelbedrijf van te maken”, vertelde hij in 1981 in het Zeeuwsch Landbouwblad. “Wel was het mijn streven de boerderij op peil te houden, zodat een mogelijke opvolger ook bereid zou zijn erin te stappen.” Dat is hem gelukt want enkele jaren daarvoor vormde zijn zoon Gert, de 12e generatie, samen met hem een maatschap, zodat ‘senior’ zich volledig aan zijn bestuurstaken kon wijden.

Erve Stubben heeft geen 13e generatie meer als boer gekend. Enkele jaren geleden is de oude boerderij aan de Radewijkerweg afgebroken en het erf verkocht. Derk Jan heeft dat niet meer meegemaakt. Hij is op 5 februari 2002 overleden en enkele dagen later begraven op de begraafplaats aan de Bruchterweg in Hardenberg.